- АРТ
- Арт, зынг ирон адæмон сфæлдыстады æмбæлынц сæ комкоммæ нысаниуæгимæ æмæ фæсномыгæй дæр. Ныр дæр ма арæх фехъусæн вæййы ахæм зæгъдтытæ: «Мæ артыл дон бакалд!», «Артæн бын фæнык ын нæй». «Мæ арт бауазал!», «Мæ зынг ахуыссыд!» Зынг (арт) царды ахсджиаг фæрæз кæй уыд, уымæ гæсгæ йæ нымадтой арвæй, Хуыцауæй æрхæсгæйыл. Бердзейнæгтæн æй сæ мифологийы æрхаста Прометей, ирæттæн – Амран. Сæ дыууæйы дæр уый тыххæй Зевс æмæ Стыр Хуыцау байтындзынц: сæ иуы хохы фахсыл, иннæйы та – тарф лæгæты.Арт, зынг адæмы царды, удты бауагътой тафс. Уымæ гæсгæ йæ цæстыгагуыйау хъахъхъæнынц, табуйаг сын у. Алы æхсæв дæр-иу алы хæдзар дæр зынг йæ артдзæсты фæнычы баныуæрста, бамбæхста. Кæмæн-иу ахъуызыд, уый-иу йæхицæн бынат нал ардта. Зынггур-иу цыдысты хорз сыхагмæ, хионмæ. (Скифтæм уыдис ном Атрагур – Артагур). Артдзæстæй кодтой аргъуц, дон ыл нæ калдтой, йæ зынгæй хъазын нæ фæтчыд сывæллæттæн. Арт сæ хъахъхъæдта уазалæй, сырдæй æмæ ма суанг æбæрæг фыдæх тыхтæй дæр.Къонайы арт фарн æфтыдта бинонты æнгомдзинадыл. Йæ алыварс бадгæйæ бирæ хорз æгъдæуттыл сахуыр сты бирæ фæлтæртæ, бирæ кадджытæ, таурæгътæ, аргъæуттæ æмæ æмбисæндтæ дзы равзæрд кадæггæнджыты зонды. Æртхурон æмæ æртхутæг дæр артимæ баст сты. Иу дзы фæрныг цардагурынимæ баст у, иннæ бастъæлынимæ, фæлæ уый дæр æвдисы арты тых. Дунейы фыццаг хъаймæт дæр уыд артæй.Арт ирон адæммæ табуйаг кæй у, нымд дзы кæй кæнынц, уый бæрæг у, зианджыны хæдзары фыццаг дыууæ боны пецы арт кæй нæ кодтой, арынджы фарсмæ балæууын къæбæр скæныны охыл кæй нæ фæтчыд. Æрмæстдæр æртыккаг бон – йæ ныгæнæн бон – бакæнын æмбæлы арт зианджыны хæдзары фынгыл хойраг æрæвæрыны тыххæй. Æмæ ахæм æгъдау æрмæст ирæттæм нæ уыд. Рагон ромаг фыссæг Луций Апулейы (цард 125-180 азты) уацмыс «Метаморфозы»-йы (М. 1954 г. Издательство Академии наук СССР) архайджытæй иу ус, йæ лæджы мард хъахъхъæнæг дзы æхсæвæрæн хæрд, нозт куы бацагуырдта, уæд ын афтæ зæгъы: «Да ты в своем уме? В доме, где траур, ищешь остатков от ужина, когда у нас который день и кухня не топится!» Ис ирон бæрæгбон «æртгæнæнтæ». Вæййы Цыппурсы хæдфæстæ сабаты. У, афæдзы дæргъы чи амæлы, уыдон æрымысынæн. Сæ номыл скæнынц æртытæ, бон æмæ æхсæв кæрæдзийæ куы фæхицæн кæнынц, уæд. Раздæр-иу арт кодтой марды ингæны дæр. Ныр та – ингæныл йæ баныгæныны хæдфæстæ Фыдрайсомы. Зынгæй йын фæхъæстæ кæнынц йæ мæрддзаг уæлæдарæс æмæ йе 'мбæрзæн дæр.Уæдæ Ногбоны æртытæ цас æхсызгондзинад хæссынц ирон адæмæн! Сæ алыварс кафынц, сæ сæрты гæппытæ кæнынц, сæ цæхæрмæ сойы фæзгъæртæ феппарынц.Артæй нымд кæнын нæм æрхæццæ нæ рагфыдæлтæй. Уыцы миниуæг нæ бæтты иннæ ариаг адæмтимæ, сæ фыдæлтæ артмæ кæмæн куывтой, уыдонимæ.
Словарь по этнографии и мифологии осетин. 2014.